Brak mięśni bezpośrednio generujących ruch w stawie oraz duża rola w automatyzmie ruchu, wymusiła specyficzny rodzaj stabilizacji stawów krzyżowo – biodrowych. Według obserwacji oraz badań klinicznych, w warunkach fizjologicznych w ich prawidłowe funkcjonowanie zaangażowane są dwa główne mechanizmy ryglowania: strukturalne oraz siłowe (Vleeming i wsp., 1990).
Ryglowanie strukturalne (FC) określane jest jako zamknięcie samoistne. Generują je pofałdowane powierzchnie stawowe kości krzyżowej oraz biodrowej, które zazębiają się ze sobą. Efektywność tego zamknięcia zależy od rozmiaru powierzchni stawowych, przyłożonej siły, ich kształtu, oraz wieku z którym wiąże się obecność zmian zwyrodnieniowych. W zamknięciu tym ułożenie przestrzenne struktur uniemożliwia przemieszczenie się centralnego elementu, którym jest kość krzyżowa. Powierzchnie stawowe kości biodrowej oraz krzyżowej zazębiają się ze sobą chroniąc staw przed ścieraniem dając jednocześnie duży współczynnik stabilności (Pool-Goudzwaard i wsp., 1998).
Pomimo ryglowania strukturalnego zapewniającego stabilność stawu, dla mobilności wymagany jest inny rodzaj kompresji stawu aby przeciwdziałać obciążeniom pionowym (Pool-Goudzwaard i wsp., 1998; Willard i wsp., 2012). Termin ryglowania siłowego (force closure) jest używany do opisania sił działających dookoła stawu aby stworzyć stabilność (Takasaki i wsp., 2009). Siła ta jest wytwarzana przez struktury w kierunku prostopadłym do włókien SIJ i jest regulowana w zależności od aktualnego aktu ruchowego. Siły te generowane są przez liczne więzadła oraz specyficzne taśmy mięśniowo-powięziowe. Struktury powięziowe stabilizują staw, natomiast mięśnie i więzadła wykazują potencjał stabilizacyjny w różnych fazach aktywności oraz spoczynku (Arumugam i wsp., 2012). Ryglowanie siłowe jest szczególnie ważne podczas aktywności ruchowych takich jak chodzenie, jednostronne obciążanie kończyn dolnych, czyli podczas czynności, w trakcie których wytwarzane są siły ścinające. Ten rodzaj stabilizacji zapewnia dodatkowe tarcie, zwiększając tym samym ryglowanie strukturalne. To skompensowane działanie określane jest jako samowzmacniające lub samoblokujące (Vleeming i wsp., 1990; Takasaki i wsp., 2009).
Jak wykazują ostatnie badania, skuteczność ryglowania siłowego w dużej mierze zależy od wyprzedzającej aktywności mięśniowej w stosunku do planowanego aktu ruchowego (Hungerford i wsp., 2003). Z jednej strony wiadomo, że opóźnienie tej aktywności występuje u osób z czynnymi dolegliwościami bólowymi w okolicach SIJ (Bussey i Milosavljevic, 2015), z drugiej upatruje się, że występujące funkcjonalne niedostatki u osób zdrowych mogą doprowadzać do przeciążeń stawów oraz nie leczone powodować z czasem ból (Pel i wsp., 2008; Pool-Goudzwaard i wsp., 1998; Vleeming i wsp., 2008). Poczynione obserwacje (Pool-Goudzwaard i wsp., 1998) również wskazują, że zaburzenie transferu sił wyzwalanych przez mięśnie i przenoszone przez SIJ między tułowiem a kończynami dolnymi, jest związane z dolegliwościami bólowymi w okolicy miednicy. Nie jest do końca jasne jednak czy zaburzenie to jest bezpośrednim skutkiem istniejących dolegliwości bólowych, czy może być też ich przyczyną (Vleeming i wsp., 2008).
Największą rolę w mechanizmie ryglowania siłowego wykazują poprzecznie zorientowane mięśnie skośne wewnętrzne, poprzeczny brzucha, gruszkowaty oraz wyspecjalizowane taśmy mięśniowo – powięziowe (Snijders i wsp., 1998; Vlemming i wsp., 2012). Układy mięśniowo – więzadłowo – powięziowe generują siły prostopadłe do powierzchni stawu, zwiększając kompresje i siłę tarcia, co równoważy siły ścinające działające na staw. Do najważniejszych z nich należą: taśma powierzchowna tylna (SBL) oraz taśma funkcjonalna tylna (BFL) (Mayers, 2010).
SBL określana jest jako taśma główna, która występuje symetrycznie na tylnej stronie ciała. Podstawowym jej zadaniem jest utrzymanie postawy w pozycji pełnego wyprostu oraz wykonywanie ruchów w płaszczyźnie strzałkowej, głównie poprzez zapobieganie przyjmowania pozycji zgięciowej wyrażonej pozycją płodową (Weisman i wsp., 2014). Jej aktywność powoduje wzmożone napięcie powięzi piersiowo-lędźwiowej, co istotnie przyczynia się do kompresji SIJ. Taśma rozpięta jest między podeszwową stroną palców stopy a brzegiem nadoczodołowym czaszki. W jej skład wchodzą w kolejności: m. zginacz krótki palucha, palców i palca małego, rozcięgno podeszwowe, m. brzuchaty łydki, m. dwugłowy uda, m. półścięgnisty, m. półbłoniastym, więzadło krzyżowo-guzowe, blaszka głęboka warstwy zewnętrznej powięzi piersiowo-lędźwiowej, m. prostownik grzbietu, czepiec ścięgnisty oraz powięź czaszki (Mayers, 2010).
Drugą taśmą wpływającą istotnie na stabilizację SIJ jest taśma funkcjonalna tylna (BFL). Jej cechą charakterystyczną, w przeciwieństwie do opisanej wyżej, jest skośne ułożenie oraz znikoma rola stabilizacyjna. Zaczyna ona pracować głównie podczas określonych czynności, w których jedna strona jest stabilizowana i równoważona pracą drugiej. Umożliwia tym samym zwiększenie siły i precyzji ruchów, dzięki wydłużeniu ramienia działającej siły, poprzez połączenie pracującej kończyny w poprzek ciała z przeciwną kończyną drugiej obręczy (Mayers, 2010).
Taśma rozpoczyna się przyczepem dalszym m. najszerszego grzbietu biegnąc w dół łączy się z blaszką powięzi lędźwiowo-krzyżowej. Na poziomie przejścia L-S przekracza linię środkową ciała przechodząc przez powięź krzyżową, łączy się z krzyżowymi oraz krzyżowo-guzowymi włóknami mięśnia pośladkowego wielkiego. Następnie włókna jej przechodzą w pasmo biodrowo piszczelowe kończąc się na wysokości ścięgna podrzepkowego. Przebiegające prostopadle do płaszczyzny stawów krzyżowo – biodrowych włókna mięśnia pośladkowego wielkiego mieszają się z powięzią piersiowo-lędźwiową i włóknami mięśnia najszerszego grzbietu strony przeciwnej. Podczas napięcia m. najszerszego grzbietu i kontrlateralnie położonego m. pośladkowego wielkiego dochodzi do zamknięcia siłowego SKB.
Każdy skurcz pojedynczego mięśnia, jego napięcie, siła zewnętrzna rozprzestrzenia się na całą taśmę. Taki układ mięśniowy pozwala na wygenerowanie większej siły, lepszą amortyzację i przenoszenie obciążeń. Powoduje również, że mięśnie leżące w pewnej odległości od miednicy, również mogą mieć na nią wpływ i wspomagać działanie innych mięśni bezpośrednio z nią związanych. Wyodrębnione powyżej układy mięśniowe odgrywają zasadniczą rolę w mechanizmie stabilizacji miednicy (Snijders i wsp., 1998; Vlemming i wsp., 2012). Ich schematyczne zilustrowanie pokazuje, że dysfunkcja w obrębie jednej z taśm, zlokalizowana w mięśniach bezpośrednio nie połączonych z miednicą, również może być przyczyną niewydolności mechanizmu ryglowania siłowego. Podobne zjawisko może zachodzić w przypadku zablokowań w stawach krzyżowo-biodrowych, gdzie na skutek zaburzenia gry stawowej może dochodzić do zmian w czynności opisanych mięśni.
Literatura
Arumugam A, Milosavljevic S, Woodley S, Sole G. Effects of external pelvic compression on form closure, force closure, and neuromotor control of the lumbopelvic spine. A systematic review. Manual Therapy 2012, 17:275-284.
Bussey M, Milosavljevic S. Asymmetric pelvic bracing and altered kinematics in patients with posterior pelvic pain who present with postural muscle delay. Clinical Biomechanics 2015, 30:71–77.
Hungerford B, Gilleard W, Hodges P. Evidence of altered lumbopelvic muscle recruitment in the presence of sacroiliac joint pain. Spine 2003, 28:1593–1600.
Myers T.W. Taśmy anatomiczne w ruchu. W: Bąkowska D. (red), Taśmy anatomiczne. DB PUBLISHING, Warszawa 2010, ss. 203-229.
Pool-Goudzwaard A.L, Vleeming A, Stoeckart R, Snijders C. J & Mens J.M.A. Insufficient lumbopelvic stability: a clinical, anatomical and biomechanical approach to ‘a-specific’ low back pain. Manual Therapy 1998, 3(1): 12-20.
Snijders, C.J., Vleeming, A., Stoeckart, R.,. Transfer of lumbosacral load to iliac bonesand legs Part 1: Biomechanics of self-bracing of the sacroiliac joints and its significance for treatment and exercise. Clin. Biomech. 1993, 8:285–294.
Takasaki H, Iizawa T, Hall T, Nakamura T, Kaneko S. The influence of increasing sacroiliac joint force closure on the hip and lumbar spine extensor muscle firing pattern. Manual Therapy 2009, 14(5):484-489.
Vleeming A, Stoeckart R, Volkers, ACW, Snijders CJ. Relation between form and function in the sacroiliac joint. Part 1: Clinical anatomical aspects. Spine 1990, 15(2): 130-132.
Vleeming, A, Albert, H, Östgaard, H, Sturesson, B, Stuge, B. European guidelinesfor the diagnosis and treatment of pelvic girdle pain. Eur. Spine J. 2008. 17:794–819.
Vleeming A, Schuenke MD, Masi AT, Carreiro JE, Danneels L, Willard FH. The sacroiliac joint: an overview of its anatomy, function and potential clinical implications. Journal of Anatomy 2012, 221(6):537-567
Weisman M, Haddad M, Lavi N, Vulfsons S. Surface electromyographic recordings after passive and active motion along the posterior myofascial kinematic chain in healthy male subjects. Journal Of Bodywork And Movement Therapies. 2014, 18(3):452-461.
Willard F.H, Vleeming A, Schuenke M.D, Danneels L, Schleip R. The thoracolumbar fascia: anatomy, function and clinical considerations. Journal of Anatomy 2012; 221(6): 507-536.
